اصحاب شهادت طلب و با وفاى سید الشهدا«ع»،نمونه بارز آگاهى،ایمان،شجاعت وفداکارى بودند و فضیلت آنان بیش از آن است که در این مختصر بگنجد.روایاتى درفضیلتیاران امام وارد شده است. (13) خصوصیات آنان نیز در برخى کتب آمده است. (14)
مرورى بر زیارتنامههاى شهداى کربلا،فضیلتهایى چون وفاى به عهد،بذل جان درنصرت حجتخدا،وفا دارى به امام و...را یاد آور مىشود.ویژگیهاى افراد جبهه حسینىبه تعبیر یکى از پژوهشگران چنین است:
1-اطاعت محض و عاشقانه 2-هماهنگى کامل با رهبرى(تا جایى که بدون اجازهنمىجنگیدند)3-خطر پذیرى و شهادت طلبى 4-شجاعت ویژه 5-صباریت و مقاومتجاودانه 6-سازش ناپذیرى 7-جدیت،قاطعیت و عزم راسخ 8-خدا بین و خدا خواه9-از همه چیز بریده و به خدا پیوسته 10-دقیق،منظم،منضبط 11-نهایت رشد و کمال، صلاح(سیاسى،فرهنگى)12-الگوى عملى دفاع و مقاومت(لکم فى اسوة)
13-باوفاترین و پاى بندترین یاران بر پیمان 14-آزادگى(هیهات منا الذلة)15-فرماندهىویژه، مدیریت نمونه 16-غناى روحى از ما سوى الله(انطلقوا جمیعا)17-شرکت درمیدانهاى جنگ سیاسى،فرهنگى،اقتصادى،نظامى در طفولیت و سنین پایین 18-«کل»
بینى نه«جزء»بینى(کل یوم عاشورا...مثلى لا یبایع مثله)19-سازنده حرکتهاى تاریخساز20-مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهایى 21-یقین و بصیرت کامل،شک شکن22-پافشارى و استقامت در حق با اقلیت،در برابر اکثریت مخالف(لا تستوحشوافى طریق الهدى لقلة اهله)23-نقش زن در سرنوشت مبارزات سیاسى،فرهنگى بشریت24-سپر دین بودن،نه دین سپرى 25-اصالت با جهاد اکبر 26-ساختار روحى و جسمىمناسب و هماهنگ با استراتژى عاشورا. (15)
آنان که در رکاب سید الشهدا به فیض شهادت رسیدند،جمعى از بنى هاشم بودند،جمعى از مدینه با آن حضرت آمده بودند،برخى در مکه و طول راه به وى پیوستند،برخىهم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند.کسانى هم در راه نهضتحسینى،پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار مىآیند.تعداد 6نفر از یاران امام که در کوفه شهید شدند،عبارتند از:عبد الاعلى بن یزید کلبى،عبد الله بنبقطر،عمارة بن صلخب، قیس بن مسهر صیداوى،مسلم بن عقیل و هانى بن عروه.
شهداى بنى هاشم:تعداد 17 نفر از شهداى کربلا که شهادتشان اجماعى است،عبارتند از:
على بن الحسین الاکبر،عباس بن على بن ابى طالب،عبد الله بن على بن ابى طالب،جعفر بنعلى بن ابى طالب،عثمان بن على بن ابى طالب،محمد بن على بن ابى طالب،عبد الله بنحسین بن على،ابو بکر بن حسن بن على،قاسم بن حسن بن على،عبد الله بن حسن بن على،عون بن عبد الله بن جعفر،محمد بن عبد الله بن جعفر،جعفر بن عقیل،عبد الرحمن بن عقیل،عبد الله بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن عقیل،محمد بن ابى سعید بن عقیل. (16) نام ده نفر دیگرنیز نقل شده که البته یقینى نیست،آنان عبارتند از:ابو بکر بن على بن ابى طالب، عبید الله بنعبد الله بن جعفر،محمد بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن على بن ابى طالب،عمر بن على بنابى طالب،ابراهیم بن على بن ابى طالب،عمر بن حسن بن على،محمد بن عقیل و جعفر بنمحمد بن عقیل. (17)
شهداى دیگر:نام کسانى غیر از بنى هاشم که در کربلا در رکاب امام حسین«ع»به شهادترسیدند و توضیح مختصرى در باره هر یک،در جاى مناسب هر کدام در این کتاب(بهترتیب الفبا)آمده است.در اینجا فهرستى از همه آنان را یکجا بر اساس نقل کتاب«انصار الحسین»مىآوریم.
در کتاب یاد شده،دو جدول نام است.یکى نامهایى که در زیارت ناحیه مقدسه و نیزدر منابع دیگرى همچون رجال شیخ،یا رجال طبرى آمده است.این جدول که نام 82 نفررا در بر دارد چنین است:اسلم ترکى،انس بن حارث کاهلى،انیس بن معقل اصبحى،ام وهب،بریر بن خضیر، بشیر بن عمر حضرمى،جابر بن حارث سلمانى،جبلة بن علىشیبانى،جنادة بن حارث انصارى، جندب بن حجیر خولانى،جون مولى ابو ذر غفارى،جوین بن مالک ضبعى،حبیب بن مظاهر، حجاج بن مسروق،حر بن یزید ریاحى،حلاس بن عمرو راسبى،حنظلة بن اسعد شبامى،خالد بن عمرو بن خالد،زاهر مولىعمرو بن حمق خزاعى،زهیر بن بشر خثعمى،زهیر بن قین بجلى، زید بن معقل جعفى،سالم مولى بنى المدینة کلبى،سالم مولى عامر بن مسلم عبدى،سعد بن حنظله تمیمى،سعد بن عبد الله،سعید بن عبد الله،سوار بن منعم بن حابس،سوید بن عمرو خثعمى،سیف بن حارث بن سریع جابرى،سیف بن مالک عبدى،حبیب بن عبد الله نهشلى، شوذبمولى شاکر،ضرغامة بن مالک،عابس بن ابى شبیب شاکرى،عامر بن حسان بن شریح، عامر بن مسلم،عبد الرحمان بن عبد الرحمان بن عبد الله ارحبى،عبد الرحمان بن عبد ربهانصارى،عبد الرحمان بن عبد الله بن یزید عبدى،عبید الله بن یزید عبدى،عمران بن کعب،عمار بن ابى سلامه،عمار بن حسان،عمرو بن جناده،عمر بن جندب،عمرو بن خالد ازدى، عمر بن خالد صیداوى،عمرو بن عبد الله جندعى،عمرو بن ضبیعه،عمرو بن قرضه،عمر بنقرضه،عمر بن عبد الله ابو ثمامه صائدى،عمرو بن مطاع،عمیر بن عبد الله مذحجى، قاربمولى الحسین«ع»،قاسط بن زهیر،قاسم بن حبیب،قرة بن ابى قره غفارى،قعنب بن عمر، کردوس بن زهیر،کنانة بن عتیق،مالک بن عبد بن سریع،مجمع بن عبد الله عائذى،مسعود بن حجاج و پسرش،مسلم بن عوسجه،مسلم بن کثیر،منجح مولى الحسین«ع»،نافع بن هلال، نعمان بن عمرو،نعیم بن عجلان،وهب بن عبد الله،یحیى بن سلیم،یزید بنحصین همدانى، یزید بن زیاد کندى،یزید بن نبیط.
جدول دوم،اسامى کسانى است که در منابع متاخرترى مانند زیارت رجبیه،«مناقب»
ابن شهرآشوب،«مثیر الاحزان»یا«لهوف»آمده است که عبارتند از:(29 نفر)ابراهیم بنحصین، ابو عمرو نهشلى،حماد بن حماد،حنظلة بن عمرو شیبانى،رمیث بن عمرو،زائد بنمهاجر،زهیر بن سائب،زهیر بن سلیمان،زهیر بن سلیم ازدى،سلمان بن مضارب،سلیمان بن سلیمان ازدى، سلیمان بن عون،سلیمان بن کثیر،عامر بن جلیده(یا:خلیده)،عامر بن مالک،عبد الرحمان بن یزید،عثمان بن فروه،عمر بن کناد،عبد الله بن ابى بکر،عبد الله بن عروه،غیلان بن عبد الرحمان،قاسم بن حارث،قیس بن عبد الله،مالک بن دودان،مسلم بن کناد،مسلم مولى عامر بن مسلم،منیع بن زیاد،نعمان بن عمرو،یزید بن مهاجر جعفى.
از نظر سن و سال،تعدادى از این شهدا جوان بودند.نام این جوانان شهید در رکابحسین«ع»از بنى هاشم و دیگران اینهاست:على اکبر،عباس بن على،قاسم،عون بن على، عبد الله بن مسلم،عون و محمد(پسران زینب کبرى)،وهب،عمرو بن قرظه،بکیر بن حر،عبد الله بن عمیر،نافع بن هلال،سیف بن حارث،اسلم،عمرو بن جناده،مالک بن عبد و....
ستایش عظیمى را که سید الشهدا«ع»شب عاشورا از یاران خویش کرد،نام آنان را جاویدان و مقامشان را جلوهگر ساخت.آنجا که فرمود:من اصحابى شایستهتر و بهتر ازیاران خود نمىشناسم«فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خیرا من اصحابى و لا اهل بیت ابر و لااوصل من اهل بیتى،فجزاکم الله عنى جمیعا خیرا». (18) در زیارت ناحیه مقدسه هم امامزمان«ع»به آنان اینگونه سلام داده است:«السلام علیکم یا خیر انصار...».
در توصیف آن شیر مردان عارف،بسیار سخن مىتوان گفت.از زبان دشمن هممىتوان حقایق را شناخت.به مردى که روز عاشورا همراه عمر سعد در کربلا شرکتداشته،گفتند:واى بر تو!آیا ذریه رسول خدا«ص»را کشتید؟گفت:...اگر تو شاهد چیزىبودى که ما دیدیم،تو هم همچون ما مىکردى.گروهى بر ما تاختند که دستهاشان بر قبضهشمشیرها بود،همچون شیران خشمگین،سواران را از چپ و راست درهم مىنوردیدندو خویش را به کام مرگ مىافکندند. نه امان مىپذیرفتند،نه علاقه به مال داشتند و نهچیزى مىتوانست مانع ورودشان بر برکههاى مرگ گردد!اگر اندکى از آنان دستبر مىداشتیم،جان همه سپاه را مىگرفتند.اى بى مادر،پس مىخواستى چه کنیم؟!... (19) براىآشنایى با برخى فضایل آنان،که حواریین امام حسین«ع»بودند،رجوع کنید به«منتخبالتواریخ»،ص 245 تا 255 که بیست و شش فضیلت براى آنان بر شمرده است،از جمله:
رضایت از خدا،با وفاترین اصحاب،ثبت بودن نامشان در لوح محفوظ،برتر بودنمقامشان از همه شهدا،همت والا با عده کم،توفیق باز گشت به دنیا در عصر رجعت،معروف بودنشان در آسمانها،شوق شهادت در رکاب امام حسین«ع»،یاران واقعى دینخدا،وارستگى و زهد و عبادت،دفن در سرزمین مقدس کربلا و....همین فضیلتهاستکه آنان را محبوب دلها ساخته و در دنیا و آخرت،مورد غبطه جهانیانند.قبر شهداى کربلاهمه یکجا در حرم سید الشهدا«ع»است.
در راه دوست کشته شدن آرزوى ماست دشمن اگر چه تشنه به خون گلوى ماست گردیم دور یار،چو پروانه گرد شمع چون سوختن در آتش عشق آرزوى ماست از جان گذشتهایم و به جانان رسیدهایم در راه وصل،این تن خاکى عدوى ماست خاموش گشتهایم و فراموش کى شویم بس این قدر که در همه جا گفتگوى ماست ما را طواف کعبه بجز دور یار نیست کز هر طرف رویم،خدا روبروى ماست