آمار نهضت کربلا

نقش آمار در ارائه سیماى روشن‏تر از هر موضوع و حادثه،غیر قابل انکار است.لیکن‏در حادثه کربلا و مسائل قبل و بعد از آن،با توجه به اختلاف نقلها و منابع،نمى‏توان در بسیارى از جهات، آمار دقیق و مورد اتفاق ذکر کرد و آنچه نقل شده،گاهى تفاوتهاى‏بسیارى با هم دارد.در عین حال بعضى از مطالب آمارى،حادثه کربلا را گویاتر مى‏سازد.

به همین دلیل به ذکر نمونه‏هایى از ارقام و آمار مى‏پردازیم: (3) مدت قیام امام حسین‏«ع‏»از روز امتناع از بیعت با یزید،تا روز عاشورا 175 روزطول کشید:12 روز در مدینه،4 ماه و 10 روز در مکه،23 روز بین راه مکه تا کربلا و8 روز در کربلا(2 تا 10 محرم).

منزلهایى که بین مکه تا کوفه بود و امام حسین آنها را پیمود تا به کربلا رسید18 منزل بود(معجم البلدان).

فاصله منزلها با هم سه فرسخ و گاهى پنج فرسخ بود.

منزلهاى میان کوفه تا شام 14 منزل بود که اهل بیت را در حال اسارت از آنها عبوردادند.

نامه‏هایى که از کوفه به امام حسین‏«ع‏»در مکه رسید و او را دعوت به آمدن کرده‏بودند 12000 نامه بود(طبق نقل شیخ مفید).

بیعت کنندگان با مسلم بن عقیل در کوفه 18000 نفر،یا 25000 نفر و یا 40000 نفرگفته شده است.

شهداى کربلا از اولاد ابى طالب که نامشان در زیارت ناحیه آمده است 17 نفر.

شهداى کربلا از اولاد ابى طالب که نامشان در زیارت ناحیه نیامده 13 نفر.سه نفر هم‏کودک از بنى هاشم شهید شدند،جمعا 33 نفر.این افراد به این صورت‏اند:امام حسین‏«ع‏»

1 نفر،اولاد امام حسین 3 نفر،اولاد على‏«ع‏»9 نفر،اولاد امام حسن 4 نفر،اولاد عقیل‏12 نفر، اولاد جعفر 4 نفر.

غیر از امام حسین‏«ع‏»و بنى هاشم،شهدایى که نامشان در زیارت ناحیه مقدسه وبرخى منابع دیگر آمده است 82 نفرند.غیر از آنان،نام 29 نفر دیگر در منابع متاخرتر آمده‏است.

جمع شهداى کوفه از یاران امام 138 نفر.تعداد 14 نفر از جمع این جناح حسینى،غلام بوده‏اند.

شهدایى که سرهایشان بین قبایل تقسیم شد و از کربلا به کوفه بردند 78 نفر بودند.

تقسیم سرها به این صورت بود:قیس بن اشعث،رئیس بنى کنده 13 سر،شمر رئیس‏هوازن 12 سر،قبیله بنى تمیم 17 سر،قبیله بنى اسد 16 سر،قبیله مذحج 6 سر،افرادمتفرقه از قبایل دیگر 13 سر.

سید الشهدا هنگام شهادت 57 سال داشت.

پس از شهادت حسین‏«ع‏»33 زخم نیزه و 34 ضربه شمشیر،غیر از زخمهاى تیر بربدن آن حضرت بود.

این ماهى فتاده به دریاى خون که هست زخم از ستاره بر تنش افزون،حسین توست (4)

شرکت کنندگان در اسب تاختن بر بدن امام حسین 10 نفر بودند.

تعداد سپاه کوفه 33 هزار نفر بودند که به جنگ امام حسین آمدند.آنچه در نوبت‏اول آمد تعداد 22 هزار بودند به این صورت:عمر سعد با 6000،سنان با 4000،عروة بن‏قیس با 4000، شمر با 4000،شبث بن ربعى با 4000.آنچه بعدا اضافه شدند:یزید بن‏رکاب کلبى با 2000،حصین بن نمیر با 4000،مازنى با 3000،نصر مازنى با 2000 نفر.

سید الشهداء روز عاشورا براى 10 نفر مرثیه خواند و در شهادتشان سخنانى فرمودو آنان را دعا،یا دشمنان آنان را نفرین کرد.اینان عبارتند از:على اکبر،عباس،قاسم،عبد الله بن حسن، عبد الله طفل شیر خوار،مسلم بن عوسجه،حبیب بن مظاهر،حر بن یزیدریاحى،زهیر بن قین و جون.و در شهادت دو نفر بر آنان درود و رحمت فرستاد:

مسلم و هانى.

امام حسین‏«ع‏»بر بالین 7 نفر از شهدا پیاده رفت:مسلم بن عوسجه،حر،واضح‏رومى،جون، عباس،على اکبر،قاسم.

سر سه شهید را روز عاشورا به جانب امام حسین‏«ع‏»انداختند:عبد الله بن عمیرکلبى،عمرو بن جناده،عابس بن ابى شبیب شاکرى.

سه نفر را روز عاشورا قطعه قطعه کردند:على اکبر،عباس،عبد الرحمن بن عمیر.

مادر 9 نفر از شهداى کربلا در روز عاشورا حضور داشتند و شاهد شهادت پسربودند:عبد الله بن حسین که مادرش رباب بود،عون بن عبد الله جعفر،مادرش زینب،قاسم بن حسن مادرش رمله،عبد الله بن حسن مادرش بنت‏شلیل جیلیه،عبد الله بن مسلم‏مادرش رقیه دختر على‏«ع‏»،محمد بن ابى سعید بن عقیل،عمرو بن جناده،عبد الله بن وهب‏کلبى مادرش ام وهب،على اکبر(بنا به نقلى مادرش لیلى،که ثابت نیست).

5 کودک نابالغ در کربلا شهید شدند:عبد الله رضیع شیر خوار امام حسین،عبد الله بن‏حسن، محمد بن ابى سعید بن عقیل،قاسم بن حسن،عمرو بن جناده انصارى.

5 نفر از شهداى کربلا،از اصحاب رسول خدا بودند:انس بن حرث کاهلى،حبیب بن مظاهر، مسلم بن عوسجه،هانى بن عروه،عبد الله بن بقطر عمیرى.

در رکاب سید الشهداء،تعداد 15 غلام شهید شدند:نصر و سعد(از غلامان‏على‏«ع‏»)، منحج(غلام امام مجتبى‏«ع‏»)،اسلم و قارب(غلامان امام حسین‏«ع‏»)حرث‏غلام حمزه،جون غلام ابوذر،رافع غلام مسلم ازدى،سعد غلام عمر صیداوى،سالم غلام‏بنى المدینه،سالم غلام عبدى،شوذب غلام شاکر،شیب غلام حرث جابرى،واضح غلام‏حرث سلمانى.این 14 نفر در کربلا شهید شدند.سلمان غلام امام حسین‏«ع‏»،که آن‏حضرت او را به بصره فرستاد و آنجا شهید شد.

2 نفر از یاران امام حسین‏«ع‏»روز عاشورا اسیر و شهید شدند:سوار بن منعم وموقع بن ثمامه صیداوى.

4 نفر از یاران امام در کربلا پس از شهادت آن حضرت به شهادت رسیدند:سعد بن‏حرث و برادرش ابو الحتوف،سوید بن ابى مطاع(که مجروح بود و محمد بن ابى سعید بن‏عقیل.

7 نفر در حضور پدرشان شهید شدند:على اکبر،عبد الله بن حسین،عمرو بن جناده،عبد الله بن یزید،عبید الله بن یزید،مجمع بن عائذ،عبد الرحمن بن مسعود.

5 نفر از زنان از خیام حسینى به طرف دشمن بیرون آمده و حمله یا اعتراض کردند:

کنیز مسلم بن عوسجه،ام وهب زن عبد الله کلبى،مادر عبد الله کلبى،زینب کبرى،مادرعمرو بن جناده.

زنى که در کربلا شهید شد مادر وهب(همسر عبد الله بن عمیر کلبى)بود.

زنانى که در کربلا بودند:زینب،ام کلثوم،فاطمه،صفیه،رقیه،ام هانى(این 6 نفر ازاولاد امیر المؤمنین بودند)فاطمه و سکینه(دختران سید الشهدا)رباب،عاتکه،مادر محسن بن حسن، دختر مسلم بن عقیل،فضه نوبیه،کنیز خاص حسین،مادر وهب بن عبد الله. 

جون

غلام سیاه ابوذر غفارى که در کربلا به شهادت رسید.جون بن حوى پس از شهادت‏مولایش ابوذر،به مدینه برگشت و در خدمت اهل بیت درآمد.ابتدا خدمت‏امیر المؤمنین‏«ع‏»بود.سپس در خدمت امام حسن و امام حسین‏«ع‏»و بالاخره در خدمت‏امام سجاد«ع‏»بود.در سفر کربلا،از مدینه همراه امام تا مکه و از آنجا به کربلا آمد.چون به‏اسلحه‏سازى و اسلحه‏شناسى آشنا بود، به نقل ابن اثیر و طبرى،شب عاشورا هم در کربلابه کار اصلاح سلاحها اشتغال داشت.با آنکه سن او زیاد بود،ولى روز عاشورا ازسید الشهدا«ع‏»اذن میدان طلبید.امام او را رخصت داد تا برود و آزادش کرد.ولى او بااصرار،مى‏خواست در روزهاى شادى و غم و راحت و رنج،از خاندان پیامبر جدا نشود.

به امام حسین‏«ع‏»عرض کرد:گر چه نسبم پست و بویم ناخوش و چهره‏ام سیاه است، ولى‏مى‏خواهم به بهشت روم و شرافت‏یابم و روسفید شوم.از شما جدا نمى‏شوم تا خون‏سیاهم با خونهاى شما آمیخته شود.پس از نبرد،وقتى بر زمین افتاد،امام خود را به بالین اورساند و چنین دعا کرد:خدایا!رویش را سفید و بویش را معطر کن و او را با نیکان‏محشور گردان‏«اللهم بیض وجهه و طیب ریحه و احشره مع الابرار و عرف بینه و بین محمدو آل محمد» (18) به دعاى امام،بویش معطر گشت.امام باقر«ع‏»از امام سجاد«ع‏»روایت‏مى‏کند که پس از عاشورا که مردم براى دفن کشته‏ها به میدان مى‏آمدند(و بنى اسد براى‏دفن شهدا آمدند)،پس از ده روز،بدن جون را در حالى یافتند که بوى مشک از آن به مشام‏مى‏رسید. (19) رجزهاى مختلفى براى جون نقل شده است.از جمله:

کیف ترى الکفار ضرب الاسود بالسیف ضربا عن بنى محمد اذب عنهم باللسان و الید ارجو به الجنة یوم المورد (20)

که نشان‏دهنده عمق بینش او در شناخت ولاى آل البیت و جبهه کفر امویان و دفاع همه‏جانبه او از خاندان رسالت است. (21)

گر چه نژادى پست دارم،سربلندم کز جان به قرآن و به عترت پایبندم سرمشق عزت از ابوذر برگرفتم درس غلامى را ز قنبر برگرفتم غیر از تو اى جان جهان،مولا ندارم از دادن جان در رهت پروا ندارم من ریزه‏خوار خوان احسان شمایم پیوسته سر بر خط فرمان شمایم صد بار اگر جان در رهت بسپارم اى دوست حاشا که دست از دامنت بردارم اى دوست من چون ابوذر با خبر از راز عشقم در جانفشانى کمترین سرباز عشقم بر سینه من دست رد مگذار،مولا از چهره جان پرده‏ام بردار،مولا بگذار خونم بوى مشک ناب گیرد روى سیاهم جلوه مهتاب گیرد (22) در چشمه‏سار عشق تو شویم رخ سیاه هر چند از تبار شبم،با سپیده‏ام با آنکه روسیاهم و شرمنده‏ت،ولى من از کرامت تو سخنها شنیده‏ام عمریست‏خانه‏زاد توام،رخ ز من متاب من دل ز هر چه غیر تو باشد،بریده‏ام  

بوى سیب

در چاووش خوانیهاى زائران کربلا مى‏گفتند:«ز تربت‏شهدا بوى سیب مى‏آید».نیزمعروف است کسانى که صبح زود به زیارت کربلا بروند،بوى سیب بهشتى استشمام‏مى‏کنند.این سخن ریشه حدیثى دارد.در بحار الانوار چنین آمده است:

روزى امام حسن و امام حسین‏«ع‏»به حضور پیامبر رسیدند،در حالى که جبرئیل هم‏نزد رسول خدا بود.این دو عزیز،جبرئیل را به‏«دحیه کلبى‏» (3) تشبیه کرده و دور اومى‏چرخیدند. جبرئیل هم چیزى در دست داشت و اشاره مى‏کرد.دیدند که در دست‏جبرئیل یک سیب،یک گلابى و یک انار است.آنها را به‏«حسنین‏»داد.آن دو خوشحال‏شدند و با شتاب نزد پیامبر دویدند.پیامبر آنها را گرفت و بویید و فرمود:ببرید نزد پدر ومادرتان.آن دو نیز چنان کردند. میوه‏ها را نخوردند تا آنکه پیامبر«ص‏»هم نزد آنان رفت وهمگى از آنها خوردند،ولى هر چه مى‏خوردند،میوه‏ها باز باقى بود.تا آنکه پیامبر از دنیارفت.امام حسین‏«ع‏»نقل مى‏کند که در ایام حیات مادرمان فاطمه‏«ع‏»تغییرى در میوه‏هاپیش نیامد،تا آنکه فاطمه از دنیا رفت،انار ناپدید شد و سیب و گلابى مانده بود.با شهادت‏على‏«ع‏»گلابى هم ناپدید شد و سیب به همان حالت باقى ماند.امام حسن‏«ع‏»مسموم وشهید شد و سیب همچنان باقى بود تا روزى که(در کربلا)آب را به روى ما بستند.من‏هر گاه تشنه مى‏شدم آن را مى‏بوییدم،سوز عطش من تسکین مى‏یافت.چون تشنگى‏ام‏شدت یافت،بر آن دندان زدم و دیگر یقین به مرگ پیدا کرده بودم.

امام سجاد«ع‏»مى‏فرماید:این سخن را پدرم یک ساعت قبل از شهادتش فرمود.چون‏شهید شد، بوى سیب در قتلگاه به مشام مى‏رسید.دنبال آن گشتیم و اثرى از سیب نبود،ولى بوى آن پس از حسین‏«ع‏»باقى بود.قبر حسین را زیارت کردم و دیدم بوى آن سیب‏از قبر او به مشام مى‏رسد.پس هر یک از شیعیان ما که زیارت مى‏کنند،اگر بخواهند آن رابشنوند،هنگام سحر در پى زیارت بروند،که اگر مخلص باشند،بوى آن سیب را استشمام‏مى‏کنند. 

 رَبَّنا احْشُرْنا مَعَ الْحُسَیْنِ وَالْمُسْتَشْهَدینَ بَیْنَ یَدَیْهِ؛ رَبَّنا وَ تَقَبَّلِ الدُّعآءَ.

منافقین در هنگام مرگ قرآن کریم از لحظات مرگ منافق چنین یاد مى کند: فکیف اذا توفتهم الملئکة یضربون وجوههم و ادبارکم ذلک بانهم اتبعوا ما اسخط الله و کرهوا رضوانه ، فاحبط اعمالهم (201) پس چگونه است حال آنان ، آنگاه که ملائکه جانشان را مى گیرند و بصورت و پشتشان مى کوبند، به این خاطر که همواره دنبال چیزى بودند که خدا را به خشم مى آورد و از هر چه مایه خشنودى خدا بود کراهت داشتند، خدا هم اعمالشان را بى نتیجه و بى اجر کرد. مرگ ، انتقال از نشئه اى به نشئه دیگر است و همراه با آن جاذبه اى که روح را از فراسوى عالم غیبت به سوى خویش مى کشد. آنکه به فرمان موتوا قبل ان تموتوا - بمیرید پیش از آنکه بمیرانندتان - پیشاپیش روح خود را از قیود عالم طبیعت رها ساخته و به آستان محبوب واصل کرده است ، مرگ را همچون نوشیدن شهدى خواهد یافت و چه بسا شیرینتر و ملک الموت را با جمالى زیبا مشاهده خواهد کرد. اما آنکه در درک اسفل حیات حیوانى گرفتار آمده است ، لاجرم باید روح او را با جبر و زور از این عالم جدا کرد.
آنجا که یکى از اهل ایمان ، لحظه مرگ خویش را براى سلمان فارسى بازگو مى کند و مى گوید: اى سلمان اگر بدن مرا با قیچى ها تکه تکه مى کردند و با اره ها استخوانهاى مرا قطعه قطعه مى کردند، براى من آسانتر و سبک تر بود از یک لحظه مرگ ، با آنکه من از اهل خیر و سعادت بودم (202) واى به حال منافق فاسقى که یک عمر با تظاهر به اسلام به فتنه و فساد پرداخته است و دنیاى خود را در لجنزار ضلالت و تباهى سپرى کرده است .
منافقین در قیامت  الم یعلموا من یحاد الله و رسوله فان له نارجهنم خالدا فیها ذلک الخزى العظیم . (203) مگر نمى دانند هرکس با خدا و پیامبرش مخالفت کند، سزاى او جهنم است که در آن جاودانه خواهد بود و این رسوایى بزرگ است .
در قرآن از عذاب منافقین با تعابیر عذاب مقیم (204) ( عذاب پایدار ) عذاب الیم (205) ( عذاب دردناک ) و عذاب عظیم (206) ( عذاب عظیم ) یاد شده است و جایگاه آنان نیز با عناوینى چون بئس المصیر ( جایگاه بد ) و فى الدرک الاسفل من النار (207) ( طبقه زیرین جهنم ) توصیف شده است . در کیفیت حشر منافقان نیز آمده است که امام صادق علیه السلام فرمودند:
من لقى المسلمین بوجهین و لسانین جاء یوم القیامة و له لسانان من النار (208) هر کس دیدار کند مسلمانان را به دو رو و دو زبان ، بیاید در روز قیامت ، در حالى که براى اوست دو زبان از آتش .
همچنین خداوند در آیات قرآن در باب دروغگویى منافقین در روز قیامت مى فرماید: یوم یبعثهم الله جمیعا فیلحفون له کما یحلفون لکم و یحسبون انهم على شى ء الا انهم هم الکاذبون روزى که خدا همگى آنها را مبعوث کند، پس براى او سوگند مى خورند همانطور که براى شما سوگند مى خورند و گمان مى کنند که تکیه گاهى محکم دارند. آگاه باشید که آنان دروغگویند. و این دروغگویى منافقین در روز قیامت با اینکه آن روز، روز کشف حقایق است ، از باب کشف عادات آنان است . چرا که دروغگویى در دلهاى آنها ریشه دوانیده و در دنیا به دروغ گفتن عادات کرده اند و همواره سعى در آن داشته اند که باطل را با سوگندهاى دروغ حق جلوه دهند و با تکبر و غرور از کنار عمل خبیث خویش بگذرند و از اینرو قرآن به این ظن منافقین اشاره مى کند که یحسبون انهم على شى ء یعنى خیال مى کنند بر وضعى استوارند و مى توانند براى همیشه کفر خود را پوشیده دارند، (209) غافل از آنکه در یوم تبلى السرائر، حقیقت عمل آنها مکشوف مى شود و به سزاى عمل خویش مى رسند و آنجاست که فریاد رب ارجعون آنها به کلا پاسخ مى آید و در پایین ترین جاى جهنم جاى مى گیرند.
گفتگوى منافقین و مومنین  یوم یقول المنافقون و المنافقات للذین امنوا انظرونا نقبس من نورکم قیل ارجعوا ورائکم فالتمسوا نورا فضرب بینهم بسور له باب فیه الرحة و ظاهره من قبله العذاب (210) و روزى که مردان و زنان منافق به اهل ایمان بگویند، کمى مهلت دهید تا ما نیز برسیم و از نور شما اقتباس کنیم ، به ایشان گفته شود، به پشت سرتان ( دنیا ) برگردید و از آنجا نور بخواهید و در همین هنگام دیوارى میان این دو گروه زده مى شود که در باطنش ( براى مومنین ) رحمت و در ظاهرش ( براى منافقین ) عذاب است . از سیاق این آیه چنین برمى آید که در قیامت ظلمت بر منافقین خیمه زده و از هر سو احاطه شان کرده است . و نیز استفاده مى شود که مردم در آن روز به سوى خانه هاى جاودانه خویش حرکت مى کنند. چیزى که هست ، مومنین این مسیر را با نور خود طى مى کنند؛ نورى که از جلوى ایشان و به سوى سعادتشان در حرکت است ، در نتیجه راه را مى بینند و با آن نور مى روند تا به مقامات عالیه خود برسند. اما منافقین به علت فرورفتگى در ظلمت نمى توانند راه خود را طى کنند. همچنین استفاده مى شود که منافقین با مومنین همانطور که در دنیا با هم بودند، در قیامت نیز با هم دیدار مى کنند. اما منافقین در اثر ظلمت عقب مى مانند و در نتیجه از مومنین مى خواهند که قدرى مهلتشان بدهند تا به ایشان برسند و از نور آنها بهره مند شوند. اما پاسخ مى آید که ارجعوا وراءکم فالتمسوا نورا و در این مومنین رحمت و خارج آن براى منافقین عذاب است و داراى درى است تا منافقین از آن در، وبضع مومنین را ببینند و بیشتر حسرت بخورند (211) و چون این عذاب بر منافقین مستولى مى شود، بانگ مى زنند که :
الم نکن معکم ، قالوا بلى و لکنهم فتنتم انفسکم و تربصتم و ارتبتم و غرتکم الامانى حتى جاء امرالله و غرکم بالله الغرور (212)
( اى اهل ایمان ) آیا ما با شما نبودیم ؟ جواب مى دهند، چرا بودید، اما خود را فریفتید و هلاک کردید و در انتظار بلا براى مومنین بودید و در حقانیت دین شک داشتید و آرزوى خاموشى نور اسلام شما را مغرور کرد.
ب - درمان نفاق  درمان رذیله نفاق همچون درمان بسیارى از رذایل دیگر در دو مرحله علمى و عملى صورت مى گیرد، به عبارت دیگر با گذر از دو مرحله تفکر و مجاهده مى توان ریشه هاى این عمل خبیث را در لوح دل خشکاند.
1 - درمان علمى  این مرحله از درمان با تفکر در آثار نفاق ، چه در دنیا و چه در آخرت انجام مى شود. نکته اى که قابل ذکر است ، این است که نفاق لزوما به معناى کفر درونى و اظهار اسلام نیست ، بلکه داراى مراتبى است ، تا جایى که ممکن است این رذیله آنقدر خود را مخفى کند که حتى از صاحبش نیز پنهان بماند و از اینرو لازم است هر کسى با دقت در خود بنگرد تا نفس را از تمامى مراتب نفاق که پیشتر آمد، مبرا سازد و نفس را به صفاى اولیه باز گرداند.
در این مرحله تفکر به این معناست که شخص منافق پیش خود بگوید که چنانچه در این به این صفت معرفى شد، از انظار مردم مى افتد و رسواى خاص و عام مى شود و آبروى خود را از دست مى دهد و همگان از مجالس ‍ خود طردش مى کنند و از محافل انس باز مى ماند و از کسب کمالات بى نصیب مى ماند و بداند که انسان با شرف و وجدان باید خود را از این ننگ شرف سوز پاک کند که گرفتار این ذلتها و خواریها نگردد. و نیز تفکر کند در عالم دیگر که عالم کشف سرائر است و به خود بفهماند هر چه را در این عالم از نظر مردم پوشانیده ، در آنجا نمى تواند مستور کند و مشوه الخلقه و با دو زبان از آتش محشور مى گردد و با منافقین و شیاطین معذب مى شود. (213)
2 - درمان عملى  پس از مرحله تفکر، شخص براى برچیدن این صفت رذیله باید وارد عمل شود. در زیر بعضى موارد کلیدى در این بخش از درمان نفاق اشاره مى شود.
مجاهده با نفس  حضرت امام ( ره ) پس از بیان زشتیها و قبایح نفاق در باب درمان عملى آن مى فرماید: پس انسان عاقل که این مفاسد را دید و از براى این خلق ، جز زشتى و پلیدى نتیجه اى ندید، بر خود حتم و لازم کند که این صفت را از خود دور کند، و وارد شود در مرحله عمل که طریقه دیگر علاج نفس است . و آن ، چنان است که انسان مدتى با کمال دقت مواظبت کند از حرکات و سکنات خود و کاملا مداقه در اعمال خویش کند و بر خلاف خواهش و آرزوى نفس اقدام کند و مجاهده نماید، و اعمال و اقوال خود را در ظاهر و باطن خوب کند و تظاهرات و تدلیسات را عملا کنار بگذارد، و از خداى متعال در خلال این احوال توفیق طلب کند که او را بر نفس اماره و هواهاى آن مسلط کند و در این اقدام و علاج با او همراهى فرماید. خداوند تبارک و تعالى فضل و رحمتش بر بندگان بى پایان است و هر کس به سوى او و اصلاح خود قدمى بردارد، با او مساعدت فرماید و از او دستگیرى نماید. و اگر چندى بدین حال باشد، امید است که نفس صفا پیدا کند و کدورت نفاق و دورویى از او زایل گردد و آیینه قلب و باطنش از این رذیله پاک و پاکیزه گردد و مورد الطاف حق و رحمت ولى النعمه حقیقى گردد. زیرا که مبرهن است و به تجربه نیز پیوسته است که نفس تا در این عالم است ، از اعمال و افعال صادره از خود منفعل مى گردد، چه اعمال صالحه و چه فاسده ، در هر یک از اعمال در نفس اثرى حاصل شود. اگر عمل نیکو و صالح است ، اثر نورانى و اگر به خلاف آن است ، اثر ظلمانى در آن حاصل شود تا یکسره قلب یا نورانى شود یا ظلمانى و منسلک در سلک سعدا شود یا اشقیاء پس ‍ تا در این دار عمل و منزل زراعت هستیم ، با اختیار خود مى توانیم قلب را به سعادت یا شقاوت کشانیم و رهین اعمال و افعال خود هستیم . (214)
ایمان تفصیلى  یا ایها الذین امنوا، امنوا بالله و رسوله و الکتاب الذى نزل على رسوله و الکتاب الذى انزل من قبل و من یکفر بالله و ملائکة و کتبه و رسوله و الیوم الاخر فقد ضل ضلالا بعیدا (215) اى کسانى که ( به اجمال ) ایمان آورده اید، ( به تفصیل ) به خدا و رسول او و کتابى که بر او نازل شده و کتابهایى که قبل از او نازل شده است ، ایمان بیاورید و کسى که به خدا و فرشتگان و پیامبران و به روز جزا کفر بورزد، در ضلالت افتاده است ، ضلالتى دور از طریق حق .
در این آیه شریفه مومنین را با اینکه ایمان آورده اند، دستور مى دهد براى بار دوم ایمان بیاورند و اینکه گفته شد براى بار دوم ، به خاطر دو قرینه است ، قرینه اول اینکه متعلق ایمان دوم را به طور تفصیل شرح مى دهد و مى فرماید، به خدا و رسول او و کتاب او ایمان بیاورید و قرینه دوم این است که تهدید کرده که اگر به تک تک این جزئیات و تفاصیل ایمان نیاورید به ضلالتى بعید گمراه مى شوید. پس معلوم مى شود که مراد از ایمان اول ، ایمان به طور اجمال و سربسته است و مراد از ایمان دوم ، ایمان تفصیلى است و مضمون آیه این است که مومنین باید ایمان اجمالى خود را بر تک تک این جزئیات بگسترانند. براى اینکه این جزئیات معارفى هستند که به یکدیگر مرتبط و وابسته اند و هر یک مستلزم بقیه مى باشد.
خداى سبحان ، داراى اسماء حسنا و صفات علیایى است و همین خود باعث آن شده که خلائقى خلق کند و آنها را به سوى آنچه مایه رشد آنان و سعادتشان است ، ارشاد و هدایت کند و سپس همه آنها را که نسلا بعد از نسل مى میرند، در روز جزا یکجا مبعوث نموده و به سزاى اعمالشان برساند و این غرض ، وقتى حاصل مى شود که رسولانى بشیر و نذیر مبعوث نموده ، کتابهایى با آنان نازل کند تا آن رسولان به وسیله آن کتب در بین مردم در آنچه اختلاف مى کنند، حکم کنند و نیز معارف مبدا و معاد و اصول شرایع و احکام را براى خلق بیان کنند. پس ایمان به یکى از این حقایق ، تمام نمى شود مگر با ایمان به معارف دیگر، بدون آنکه یکى از آنها استثناء شده باشد و در نتیجه به بعضى از آنها ایمان بیاورند و به بعضى دیگر کفر بورزند که اگر کسى چنین کند به همه آنها کفر ورزیده است ، چیزى که هست اگر علنى باشد، کافر و اگر باطنى باشد، منافق خواهد بود. و یکى از مصادیق نفاق این است که کسى اظهار ایمان کند، ولى روش و مسیرى را پیش بگیرد که در آخر منتهى شود به رد بعضى از معارف و احکام و براى علاج نفاق باید تمامى معارف اسلام را به عنوان یک مجموعه تجزیه ناپذیر پذیرفت و از ایمان اجمالى به ایمان تفصیلى رسید. (216)
چهار ویژگى  ان المنافقین فى الدرک الاسفل من النار و لن تجد لهم نصیرا. الا الذین تابوا و اصلحوا و اعتصموا بالله و اخلصوا دینهم لله فاولئک مع المومنین و سوف یوت الله المومنین اجرا عظیما (217) منافقین در طبقه زیرین جهنمند و هرگز برایشان یاورى نخواهى یافت . مگر آنها که توبه کردند و خود را اصلاح نمودند و به خدا متوسل شده ، دین خویش را براى خدا خالص کرده اند و آنان قرین مومنانند و خدا مومنان را پاداشى بزرگ خواهد داد.
خداى تعالى در این آیه شریفه ، عده اى را از زمره منافقین استثنا کرده و آنها را به چند صفت مهم توصیف نموده و شرایطى را یادآور شده که هر یک از آنها قسمتى از صفات زشت منافقین را از دلهایشان پاک مى کند و این شرایط چهار موردند: 1 - توبه 2 - اصلاح نفس 3 - اعتصام بالله 4 - اخلاص در دین
یکى از عواملى که ریشه هاى نفاق را مى خشکاند، توبه است و برگشت به سوى خدا تعالى وقتى نافع است که شخص تائب آنچه را تا کنون تباه ساخته اصلاح نماید و این اصلاح نیز نتیجه اى نمى دهد مگر آنکه انسان خود را از خطر لغزش ها و انحرافات به خدا بسپارد و از او عصمت و مصونیت بخواهد و این اعتصام نیز سودى نمى بخشد، مگر وقتى که انسان دین خود را براى خدا خالص کند و اعتصام در همین اخلاص معنا مى شود. زیرا شرک ظلم است ، آن هم ظلمى که آمرزیده نمى شود و وقتى بیماردلان توبه کردند و اصلاح مفاسد خویش نمودند و به خداى عزوجل نیز اعتصام جستند و دین خود را خالص براى خدا نمودند، در آن وقت مومن خواهند بود و ایمانشان آمیخته با شرک نخواهد بود و آن هنگام است که از خطر نفاق ایمن شده ، راه گم شده را پیدا مى کنند، همچنانکه آیه قرآن مى فرماید:
الذین امنوا و لم یلبسوا ایمانهم بظلم اولئک لهم الامن و هم مهتدون (218) کسانى که ایمان آوردند و ایمان خود را به ظلمى نیالودند، آنان داراى امنیت هستند و همانا راه یافتگانند.
نکته زیبایى که هست ، خداى تعالى پس از بر شمردن این صفات مى فرماید: فاولئک مع المومنین و نه فاولئک من المومنین ، یعنى به صرف تحقق این اوصاف ، دارندگان آنها از مومنین بطور مطلق نمى شوند، بلکه براى اولین بار ملحق به مومنین مى گردند. بله ، وقتى از خود آنان مى شوند که این اوصاف در ایشان مستقر شود و در دلهایشان محفوظ بماند. (219)

بگو چند جمله از مصیبت دخترم (رقیه ) را بخواند  1. مرحوم حاج میرزا على محدث زاده (متوفاى محرم 1369 هجرى قمرى )، فرزند مرحوم محدث عالیمقام حاج شیخ عباس قمى (312) رضوان الله تعالى علیهما، از وعاظ و خطباى مشهور تهران بودند. ایشان مى فرمود: یکسال به بیمارى و ناراحتى حنجره و گرفتگى صدا مبتلا شده بودم ، تا جایى که منبر رفتن وسخنرانى کردن براى من ممکن نبود. مسلم ، هر مریضى در چنین موقعى به فکر معالجه مى افتد، من نیز به طبیبى متخصص و باتجربه مراجعه کردم . پس از معاینه معلوم شد بیمارى من آن قدر شدید است که بعضى از تارهاى صوتى از کار افتاده و فلج شده و اگر لا علاج نباشد صعب العلاج است . طیب معالج در ضمن نسخه اى که نوشت دستور استراحت داد و گفت که باید تا چند ماه از منبر رفتن خوددارى کنم و حتى با کسى حرف نزنم و اگر چیزى بخواهم و یا مطلبى را از زن و بچه ام انتظار داشته باشم آنها را بنویسم ، تا در نتیجه استراحت مداوم و استعمال دارو، شاید سلامتى از دست رفته مجددا به من برگردد. البته صبر در مقابل چنین بیمارى و حرف نزدن با مردم حتى با زن و بچه ، خیلى سخت و طاقتفرساست ، زیرا انسان بیشتر از هر چیز احتیاج به گفت وشنود دارد و چطور مى شود تا چند ماه هیچ نگویم و حرفى نزنم و پیوسته در استراحت باشم ؟ آن هم معلوم نیست که نتیجه چه باشد. بر همه روشن است که با پیش آمدن چنین بیمارى خطرناکى ، چه حال اضطرارى به بیمار دست مى دهد. اضطرار و ناراحتى شدید است که آدمى را به یاد یک قدرت فوق العاده مى اندازد، این حالت پریشانى است که انسان امیدش از تمام چاره هاى بشرى قطع شده و به یاد مقربان درگاه الهى مى افتد تا بوسیله آنها به درگاه خداوند متعال عرض حاجت کرده و از دریاى بى پایان لطف خداوند بهره اى بگیرد. من هم با چنین پیش آمدى ، چاره اى جز توسل به ذیل عنایت حضرت امام حسین علیه السلام نداشتم . روزى بعد از نماز ظهر و عصر، حال توسل به دست آمد و خیلى اشک ریختم و سالار شهیدان حضرت ابا عبدالله علیه السلام را که به وجود مقدس ایشان متوسل بودم مخاطب قرار داده گفتم : یابن رسول الله ، صبر در مقابل چنین بیمارى براى من طاقتفرساست . علاوه بر این من اهل منبرم و مردم از من انتظار دارند بر ایشان منبر بروم . من از اول عمر تا به حال على الدوام منبر رفته ام و از نوکران شما اهل بیتم ، حالا چه شده که باید یکباره از این پست حساس بر اثر بیمارى کنار باشم . ضمنا ماه مبارک رمضان نزدیک است ، دعوتها را چه کنم ؟ آقا عنایتى بفرما تا خدا شفایم دهد. به دنبال این توسل ، طبق معمول کم کم خوابیدم . در عالم خواب ، خودم را در اطاق بزرگى دیدم که نیمى از آن منور و روشن بود و قسمت دیگر آن کمى تاریک در آن قسمت که روشن بود حضرت مولى الکونین امام حسین علیه السلام را دیدم که نشسته است . خیلى خوشحال و خوشوقت شدم و همان توسلى را که در حال بیدارى داشتم در حال رویا نیز پیدا کردم . بنا کردم عرض ‍ حاجت نمودن ، و مخصوصا اصرار داشتم که ماه مبارک رمضان نزدیک است و من در مساجد متعدد دعوت شده ام ، ولى با این حنجره از کار افتاده چطور مى توانم منبر رفته و سخنرانى نمایم و حال آنکه دکتر منع کرده که حتى با بچه هاى خود نیز حرفى نزنم . چون خیلى الحاح و تضرع و زارى داشتم ، حضرت اشاره به من کرد و فرمود به آن آقا سید که دم درب نشسته بگو چند جمله از مصیبت دخترم (رقیه ) را بخواند و شما کمس اشک بریزید، ان شاء الله تعالى خوب مى شوید. من به درب اطاق نگاه کردم دیدم شوهر خواهرم آقاى حاج آقا مصطفى طباطبائى قمى که از علما و خطبا و از ائمه جماعت تهران مى باشد نشسته است . امر آقا را به شخص نامبرده رساندم . ایشان مى خواست از ذکر مصیبت خوددارى کند، حضرت سیدالشهدا علیه السلام فرمود روضه دخترم را بخوان . ایشان مشغول به ذکر مصیبت حضرت رقیه علیه السلام شد و من هم گریه مى کردم و اشک مى ریختم ، اما متاسفانه بچه هایم مرا از خواب بیدار کردند و من هم با ناراحتى از خواب بیدار شدم و متاسف و متاثر بودم که چرا از آن مجلس پر فیض محروم مانده ام ، ولى دیدن دوباره آن منظره عالى امکان نداشت . همان روز، ویا روز بعد، به همان متخصص مراجعه نمودم . خوشبختانه پس ‍ از معاینه معلوم شد که اصلا اثرى از ناراحتى و بیمارى قبلى در کار نیست . او که سخت در تعجب بود از من پرسید شما چه خوردید که به این زودى و سریع نتیجه گرفتید؟ من چگونگى توسل و خواب خودم را بیان کردم . دکتر قلم در دست داشت و سر پا ایستاده بود، ولى بعد از شنیدن داستان توسل من بى اختیار قلم از دستش بر زمین افتاد و با یک حالت معنوى که بر اثر نام مولى الکونین امام حسین علیه السلام به او دست داده بود پشت میز طبابت نشست و قطره قطره اشک بر رخسارش مى ریخت . لختى گریه کرد و سپس گفت : آقا، این ناراحتى شما جز توسل و عنایت و امداد غیبى چاره و راه علاج دیگرى نداشت .

 

(هر خاکى حرام است ) 
از (مسیب بن زهیر) روایت کند که گفت :
(حضرت موسى بن جعفر علیه السلام ) بعد از آنکه مسموم شد بمن فرمود: از خاک من چیزى براى تبرک نگیرید، بجهت آنکه هر خاکى که از ما است حرام است ، مگر تربت جدم حسین بن على علیه السلام که آن را خدا شفاء قرار داده براى شیعیان و دوستان ما.⁽⁵⁴⁾
پس چون یکى از شماها بخواهد آن تربت را بر دارد باید ببوسد و بر چشمش بگذارد و بمالد بر تمام جسدش ، و بگوید:(الَّلهُمَّ بِحَقِّ هذِهِ التُربَةِ، وَ بِحَقِّ مَنْ حَلِّ بِها وَ ثَوى فِیها، وَ بِحَق اءبِیهِ وَ اُمهِ وِ اِخیهِ وَالائِمَةِ مِنْ وُلْدِهِ، وَ بِحَقِّ المَلائِکةِ الحافینَ بِهِ اِلا جَعَلْتَها شِفاءُ مِنْ کُلِّ داءٍ، وَ بُرءا مِنْ کُلِّ مَرَضٍ، وَ نَجاةً مِنْ کُلِّ آفةٍ، وَ حِرزا مِمّا اءَخافُ و اَحْذَرُ) پس از آن استعمالش کند.⁽⁵⁵⁾
پس بگیر از آن خاک که شفاى هر دردیست و سپر است از هر چه میترسى .
و برابرى نکند آن را هیچ چیزى از چیزهائیکه بآنها طلب شفا میکنند مگر دعاء. و چیزیکه آن را فاسد میکند آن است که در ظرفهاى
نا مناسب میگذارند و کسانیکه معالجه بآن نمیکنند، یقین ایشان کم است و اما کسانیکه یقین دارند آن شفا است اگر معالجه بآن کنند کفایت کند باذن خدا و بغیر آن احتیاج پیدا نکنند. (وایضا) چیزیکه آن را فاسد میکند شیاطین وکافران جنّ هستند که خود را بآن تربت میمالند و بو میکنند. 

 

(بیماریهاى فراوان ) 
محضر مبارک ابى عبداللّه علیه السلام عرضه داشتم :
من مردى هستم مبتلا به بیمارى هاى فراوان و هیچ دوائى نیست مگر آن را مصرف کرده و به منظور مداوا خورده ام ولى بهبودى برایم حاصل نشده چه باید بکنم ؟
حضرت به من فرمودند:
کجائى ، و چرا از تربت حسین علیه السلام غافل هستى ،در آن شفاء از هر دردى بوده و امن است از هر خوف و هراسى ، البته وقتى آنرا اخذ مى کنى بگو:
خدایا از تو مى خواهم به حق این تربت و به حق فرشته اى که آنرا اخذ نموده و به حق پیامبرى که آن را قبض کرده و به حق وصِىّ که در آن حلول نموده ، درود فرست بر محمد و اهل بیتش و قرار بده براى من در آن شفاء از هر دردى و امان از هر خوف و هراسى .
راوى مى گوید: سپس حضرت فرمودند،
فرشته اى که تربت را اخذ کرد جبرئیل 7 بود و آن را به پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله نشان داده و گفت :
این تربت فرزندت حسین است ، بعد از تو امتّت او را مى کشند.
و پیامبرى که آن را قبض نمود وجود مبارک حضرت محمد صلى الله علیه و آله مى باشد.
و اما وصیى که در آن حلول کرده عبارت است از حضرت حسین بن على علیه السلام که سرور و آقاى شهداء است .
محضر مبارکش عرض کردم : شفاء از هر درد را دانستم اما چگونه امان از هر خوف و هراسى است ؟
حضرت فرمودند:
هر گاه از سلطانى خوف داشتى یا خوفى دیگر در تو پیدا شد از منزلى بیرون میا مگر آنکه با تو از تربت قبر حسین علیه السلام باشد و هنگامى که مى خواهى آن را اخذ کنى و بردارى بگو:
خدایا این تربت قبر حسین ولى و فرزند ولى تو است ، آن را به منظور حفظ از آنچه خوف و از آنچه خوف ندارم برداشته ام .
البته این فقره یعنى (از آنچه خوف ندارم ) را نیز بگو زیرا گاهى ابتلائات و حوادثى براى تو پیش مى آید که از آنها خوف و هراسى نداشتى و احتمال پیش آمدنش را نمى دادى .
راوى مى گوید: پس تربت را به همان طورى که حضرت دستور فرموده بودند برداشتم ، بخدا سوگند بدنم صحت و بهبودى یافت و برایم امان شد از تمام خوفها و هراسها، به او از آنچه خوف و هراسش را نداشتم عیناً همان طورى که حضرت فرمودند و پس از آن به حمداللّه هیچ امر مکروه و ناگوارى برایم پیش نیامد.⁽³⁵⁾

اى کعبه امید و امان کربلاى تو

سرهاى سرخوشان جهان را هواى تو

منعم کسى که خوشه اى از خرمن تو چید

محروم آنکه توشه نبرد از عطاى تو

(اولین خاک و آب ) 
(صفوان جمال ) براى ما نقل کرد که :
از امام صادق (علیه السلام ) شنیدم ،که آن حضرت فرمود:
خداوند تبارک و تعالى برخى از زمین ، و آب ها را بر بعضى دیگر تفضیل و برترى داد، پاره اى تفاخر و تکبّر نموده و تعدادى از آنها ستم و تعدى نمودند از این رو آب و زمینى نماند مگر آنکه مورد عقاب الهى قرار گرفت .
زیرا تواضع و فروتنى در مقابل خدا را ترک کردند، حتّى خداوند متعال مشرکین را بر کعبه مسلّط نمود. به زمزم آبى شور وارد کرد و طعمش را فاسد نمود.
(ولى زمین کربلاء و آب فرات اوّلین زمین و اوّلین آبى هستند که خداوند متعال مقدّس و پاکیزه نمود و به آنها برکت داد).
مگر نبوده که زمین ها و آب ها بعضى بر برخى دیگر تفاخر و تکبّر نمودند؟!
زمین کربلاء عرضه داشت : (من زمین خدا بوده که مرا مقدّس و مبارک آفرید، شفاء را در تربت و آب من قرار داد)، هیچ فخرى نکردم ، بلکه در مقابل آن کس که این فضیلت را به من داده فروتن و ذلیل مى باشم ، چنانچه بر زمین هاى دون خود نیز فخر نمى کنم ، بلکه خدا را شکر و سپاس مى کنم .
(پس خداوند متعال بواسطه حسین علیه السلام و اصحابش آن سرزمین را مورد اکرام قرار داد). و در تواضع و فروتنى و شکرش افزود، سپس حضرت ابو عبداللّه علیه السلام فرمودند:
(کسى که براى خدا تواضع و فروتنى کند، حق تعالى او را بلند کند و کسى که تکبّر نماید، وى را پست و ذلیل خواهد نمود.) 

(فضیلت زمین )  

(حضرت ابى عبداللّه علیه السلام امام صادق ) فرمودند:
زمین کعبه در مقام فخر و بزرگى گفت : (کدام زمین مثل من است ) زیرا خداوند متعال خانه اش را بر پشت من بنا کرده و مردم از هر راه دور
و نزدیک باید متوجه من شوند، و حرم امن خدا قرار
داده شده ام ؟!!
خداوند متعال به سویش وحى کرد و فرمود:
بس کن و آرام بگیر، به عزّت و جلال خودم قسم آنچه را که تو براى خود فضیلت مى دانى در قیاس با فضیلتى که به زمین کربلاء اعطاء نموده ام ، همچون قطره اى نسبت به آب دریا است ، که سوزنى را در آن فرو برند و آن قطره را با خود بر دارند.
اساسا اگر خاک کربلاء نبود این فضیلت هم براى تو نبود و نیز اگر آنچه که این خاک آن را در بر دارد نبود تو را نمى آفریدم و بیتى را که تو به آن افتخار مى کنى خلق نمى کردم . بنابراین آرام بگیر و ساکت باش و متواضع و خوار و نرم باش و (نسبت به زمین کربلا استنکاف و استکبار و طغیانى از خود نشان مده ) و اِلاّ تو را فرو برده و در آتش جهنّم قرارت مى دهم .⁽²⁾

هیهات منا الذلة

شعار عاشورایى حسین بن على‏«ع‏»و شعار همه آزادگانى که زیر بار ظلم نمى‏روند وسلطه جباران را نمى‏پذیرند.به معناى‏«ذلت از ما دور است‏»و جمله‏اى است که امام‏حسین‏«ع‏»در یکى از خطبه‏هایش روز عاشورا بیان فرمود،خطبه‏اى با آغاز«تبا لکم ایتهاالجماعة...»که چون همان روز نیز اصرار داشتند آن حضرت را به تسلیم و بیعت وادارند،حضرت نپذیرفت و حیات ذلت‏بار در سایه حکومت‏یزید و ابن زیاد را با کرامت دودمان‏پیامبر و شرافت زندگى مؤمنانه منافى دانست و سر دو راهى مرگ شرافتمندانه یا زندگى‏ذلیلانه،«شرافت‏شهادت‏»را برگزید: «الا و ان الدعى بن الدعى قد ترکنى(رکزنى)بین‏السلة و الذلة،و هیهات له ذلک منى،هیهات منا الذلة،ابى الله ذلک لنا و رسوله و المؤمنون‏و حجور طهرت و جدود طابت و انوف حمیة و نفوس ابیة ان یؤثر طاعة اللئام على مصارع‏الکرام‏» ⁽¹⁷⁾ .

این نوع نگرش به زندگى،تعلیم مکتب است که انسان باید سر دو راهى شهادت یاذلت،عزت شهادت را برگزیند و زندگى زیر ستم را مرگ بداند.حضرت على‏«ع‏»درجنگ صفین،وقتى دید که سپاه معاویه بر شریعه فرات دست‏یافتند و یاران او در مضیقه‏آب قرار گرفتند و چه بسا ذلیلانه تسلیم شوند،در خطبه‏اى آنان را تشویق کرد که‏شمشیرها را با خون دشمن سیراب سازند تا خود سیراب شوند،مرگ،در زندگى ذلیلانه‏است و زندگى در مرگ قاهر و پیروز«فالموت فى حیاتکم مقهورین و الحیاة فى موتکم‏قاهرین‏». ⁽¹⁸⁾ این فرهنگ،در خط حماسه علوى و حسینى متبلور است و سرمایه زندگى باکرامت به شمار مى‏رود.امام خمینى‏«ره‏»نیز در برابر تهدیدهاى استکبار جهانى،در پیام‏خویش فرمود:«هیهات که امت محمد«ص‏»و سیراب شدگان کوثر عاشورا و منتظران‏وراثت صالحان،به مرگ ذلت بار تن در دهند و هیهات که خمینى در برابر تجاوز دیوسیرتان و مشرکان و کافران به حریم قرآن کریم و عترت رسول خدا و امت محمد«ص‏»وپیروان ابراهیم حنیف،ساکت و آرام بماند و یا نظاره‏گر صحنه‏هاى ذلت و حقارت‏مسلمانان باشد.» ⁽¹⁹⁾

از آستان همت ما ذلت است دور و اندر کنام غیرت ما نیستش ورود بر ما گمان بردگى زور برده‏اند اى مرگ،همتى که نخواهیم این قیود اکنون که دیده هیچ نبیند به غیر ظلم باید ز جان گذشت،کزین زندگى چه سود؟ ⁽²⁰⁾

سید الشهدا«ع‏»در پاسخ برخى از افراد سپاه کوفه که از او مى‏خواستند گردن به حکومت وفرمان یزید بنهد تا سالم بماند،فرمود:«لا و الله!لا اعطیکم بیدى اعطاء الذلیل و لا اقر اقرارالعبید(لا افر فرار العبید)». ⁽²¹⁾ اینگونه تسلیم شدن را ذلتى برده‏وار مى‏داند و نمى‏پذیرد. ابونصر بن نباته،در باره این دیدگاه حسین‏«ع‏»سروده است:«و الحسین الذى راى الموت فى‏العز حیاة و العیش فى الذل قتلا» ⁽²²⁾ حسین‏«ع‏»کسى است که مرگ همراه عزت را«زندگى‏»

دید و زندگى در ذلت و خوارى را«مرگ‏». 

مختار ثقفى

از قیام کنندگان پس از حادثه کربلا براى انتقام خون شهدا و امام حسین علیه السلام.

مختار بن ابى عبیده ثقفى،معروف به کیسان،در اصل از مردم طائف بود و مادرش دومة‏بنت وهب نام داشت.در سال هجرت به دنیا آمده.پدر او در زمان عمر به مدینه رفت،مختار نیز همراه پدرش به مدینه منتقل گشت.مردى بود خردمند،حاضر جواب،شجاع،بخشنده،تیز هوش،کارشناس فنون رزم و غلبه بر دشمن.در دوران على‏«ع‏»به بنى هاشم‏پیوسته بود و با حضرت على در عراق به سر مى‏برد،پس از شهادت آن حضرت،ساکن‏بصره شد.در میان قوم خود،شریف بود.روایاتى در مدح او وارد شده است.مختار ازمروجین و ناشرین فضایل آل محمد بود و پیوندش با اهل بیت،او را از ادبى سرشار واخلاقى فاضل برخوردار ساخته بود.در نهان و آشکار هوادارى از دودمان پیامبر مى‏کرد. ⁽⁵²⁾ میثم تمار در زندان ابن زیاد،به مختار گفته بود که تو آزاد شده و به خونخواهى حسین‏«ع‏»

خروج خواهى کرد و ابن زیاد را خواهى کشت. ⁽⁵³⁾ وى در دورانى که مسلم بن عقیل در کوفه بود،او را به خانه خویش برد و با او به نفع‏امام حسین‏«ع‏»بیعت کرد.ابن زیاد،پس از کشتن مسلم،او را تازیانه زد و زندانى کرد و درایامى که حادثه کربلا اتفاق افتاد،او و میثم تمار در زندان بودند.مختار،پس از مرگ یزیددر سال 64،به خونخواهى سید الشهدا«ع‏»قیام کرد و قاتلان امام حسین‏«ع‏»را کشت،سپس خود در جنگى با سپاهیان عبد الله بن زبیر در مکه کشته شد.از امام باقر«ع‏»روایت‏است که:«لا تسبوا المختار،فانه قد قتل قتلتنا و طلب بثارنا...». ⁽⁵⁴⁾ قبر مختار،در رواق راهرومرقد حضرت مسلم‏«ع‏»در کوفه قرار دارد. ⁽⁵⁵⁾  

 

شفاعت

واسطه شدن در آمرزش گناهان نزد خداوند.مقام برجسته‏اى که خداوند به پیامبر وائمه و علما و شهدا داده است.مفسران تعبیر«مقام محمود»را در قرآن،به شفاعت تفسیرکرده‏اند.یکى از شفیعان هم حسین بن على‏«ع‏»است.شفاعت‏حسین‏«ع‏»هم در آخرت‏سبب نجات گنهکاران از عذاب دوزخ است،هم در دنیا سبب فلاح و رستگارى‏علاقه‏مندان به آن حضرت و سوگواران در عزاى اوست.به فرموده پیامبر،همه دیده‏ها درقیامت گریانند،مگر چشمى که در عزاى حسینى گریسته باشد،که خندان و مژده یافته به‏بهشت است‏«کل عین باکیة یوم القیامة الا عین بکت على مصاب الحسین فانها ضاحکة‏مستبشرة بنعیم الجنة‏». ⁽²⁾ طبق احادیثى،رسول خدا پاداش شهادت حسین‏«ع‏»را بصورت‏حق شفاعت براى گنهکاران امت از خدا دریافت کرده است.

حسین بن على‏«ع‏»شفیع شیعیان است.در زیارتنامه او هم آمده است:«و ان شفعت‏شفعت‏». ⁽³⁾ «فکن لى شفیعا الى الله‏» ⁽⁴⁾ و«اللهم ارزقنى شفاعة الحسین یوم الورود» ⁽⁵⁾ درحدیث است:«ثلاثة یشفعون الى الله عز و جل فیشفعون:الانبیاء ثم العلماء ثم الشهداء» ⁽⁶⁾ .نه‏تنها امام حسین‏«ع‏»بلکه هر شهیدى حق شفاعت دارد و این مقام را در سایه شهادت یافته‏است.محبان امام حسین‏«ع‏»به شفاعت او معتقدند و باور دارند که بخاطر گریه و عزادارى‏و محبت نسبت به ابا عبد الله‏«ع‏»،خداوند آنان را عذاب نخواهد کرد.

ناگفته نماند که حسین بن على‏«ع‏»گر چه شفیع محشر است و گریه بر او گر چه‏بیمه کننده از عذاب دوزخ است،لیکن لیاقت‏شفاعت‏یافتن براى ما،در سایه صلاح وپاکى است.عقیده به شفاعت‏حسین‏«ع‏»نباید دوستداران را به گناه و معصیت،گستاخ وجرى سازد.اینکه بگوییم: «تمام غرق گناهیم و یک حسین داریم‏»،مجوزى براى ارتکاب‏گناه نیست.همانگونه که مسیحیان معتقدند مسیح به دار آویخته شد تا موجب آمرزش‏مسیحیان شود،عده‏اى نیز از شیعیان فکر مى‏کنند فلسفه شهادت سید الشهدا آمرزش‏گناهان امت مصطفى‏«ص‏»است و این خطاست و چنین تفکرى زمینه‏ساز جرات برمعصیت است.شفاعت ابا عبد الله‏«ع‏»درست است،ولى ارتکاب گناه و بى مبالاتى در امردین،به امید شفاعت آن حضرت،انحراف است. شفاعت آن حضرت شامل کسانى‏مى‏شود که نماز و واجبات دینى را سبک نشمارند و حق مردم را تضییع نکنند و لایق‏شفاعت او باشند.  

اصحاب کساء خامس آل عبا   

اصحاب امام حسین‏«ع‏»

اصحاب شهادت طلب و با وفاى سید الشهدا«ع‏»،نمونه بارز آگاهى،ایمان،شجاعت وفداکارى بودند و فضیلت آنان بیش از آن است که در این مختصر بگنجد.روایاتى درفضیلت‏یاران امام وارد شده است. ⁽¹³⁾ خصوصیات آنان نیز در برخى کتب آمده است. ⁽¹⁴⁾

مرورى بر زیارتنامه‏هاى شهداى کربلا،فضیلتهایى چون وفاى به عهد،بذل جان درنصرت حجت‏خدا،وفا دارى به امام و...را یاد آور مى‏شود.ویژگیهاى افراد جبهه حسینى‏به تعبیر یکى از پژوهشگران چنین است:

1-اطاعت محض و عاشقانه 2-هماهنگى کامل با رهبرى(تا جایى که بدون اجازه‏نمى‏جنگیدند)3-خطر پذیرى و شهادت طلبى 4-شجاعت ویژه 5-صباریت و مقاومت‏جاودانه 6-سازش ناپذیرى 7-جدیت،قاطعیت و عزم راسخ 8-خدا بین و خدا خواه‏9-از همه چیز بریده و به خدا پیوسته 10-دقیق،منظم،منضبط 11-نهایت رشد و کمال، صلاح(سیاسى،فرهنگى)12-الگوى عملى دفاع و مقاومت(لکم فى اسوة)

13-باوفاترین و پاى بندترین یاران بر پیمان 14-آزادگى(هیهات منا الذلة)15-فرماندهى‏ویژه، مدیریت نمونه 16-غناى روحى از ما سوى الله(انطلقوا جمیعا)17-شرکت درمیدانهاى جنگ سیاسى،فرهنگى،اقتصادى،نظامى در طفولیت و سنین پایین 18-«کل‏»

بینى نه‏«جزء»بینى(کل یوم عاشورا...مثلى لا یبایع مثله)19-سازنده حرکتهاى تاریخساز20-مقاومت و مبارزه نابرابر در تنهایى 21-یقین و بصیرت کامل،شک شکن‏22-پافشارى و استقامت در حق با اقلیت،در برابر اکثریت مخالف(لا تستوحشوافى طریق الهدى لقلة اهله)23-نقش زن در سرنوشت مبارزات سیاسى،فرهنگى بشریت‏24-سپر دین بودن،نه دین سپرى 25-اصالت با جهاد اکبر 26-ساختار روحى و جسمى‏مناسب و هماهنگ با استراتژى عاشورا. ⁽¹⁵⁾

آنان که در رکاب سید الشهدا به فیض شهادت رسیدند،جمعى از بنى هاشم بودند،جمعى از مدینه با آن حضرت آمده بودند،برخى در مکه و طول راه به وى پیوستند،برخى‏هم از کوفه توانستند به جمع آن حماسه سازان شهید بپیوندند.کسانى هم در راه نهضت‏حسینى،پیش از عاشورا شهید شدند که آنان نیز جزء اصحاب او به شمار مى‏آیند.تعداد 6نفر از یاران امام که در کوفه شهید شدند،عبارتند از:عبد الاعلى بن یزید کلبى،عبد الله بن‏بقطر،عمارة بن صلخب، قیس بن مسهر صیداوى،مسلم بن عقیل و هانى بن عروه.

شهداى بنى هاشم:تعداد 17 نفر از شهداى کربلا که شهادتشان اجماعى است،عبارتند از:

على بن الحسین الاکبر،عباس بن على بن ابى طالب،عبد الله بن على بن ابى طالب،جعفر بن‏على بن ابى طالب،عثمان بن على بن ابى طالب،محمد بن على بن ابى طالب،عبد الله بن‏حسین بن على،ابو بکر بن حسن بن على،قاسم بن حسن بن على،عبد الله بن حسن بن على،عون بن عبد الله بن جعفر،محمد بن عبد الله بن جعفر،جعفر بن عقیل،عبد الرحمن بن عقیل،عبد الله بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن عقیل،محمد بن ابى سعید بن عقیل. ⁽¹⁶⁾ نام ده نفر دیگرنیز نقل شده که البته یقینى نیست،آنان عبارتند از:ابو بکر بن على بن ابى طالب، عبید الله بن‏عبد الله بن جعفر،محمد بن مسلم بن عقیل،عبد الله بن على بن ابى طالب،عمر بن على بن‏ابى طالب،ابراهیم بن على بن ابى طالب،عمر بن حسن بن على،محمد بن عقیل و جعفر بن‏محمد بن عقیل. ⁽¹⁷⁾

شهداى دیگر:نام کسانى غیر از بنى هاشم که در کربلا در رکاب امام حسین‏«ع‏»به شهادت‏رسیدند و توضیح مختصرى در باره هر یک،در جاى مناسب هر کدام در این کتاب(به‏ترتیب الفبا)آمده است.در اینجا فهرستى از همه آنان را یکجا بر اساس نقل کتاب‏«انصار الحسین‏»مى‏آوریم.

در کتاب یاد شده،دو جدول نام است.یکى نامهایى که در زیارت ناحیه مقدسه و نیزدر منابع دیگرى همچون رجال شیخ،یا رجال طبرى آمده است.این جدول که نام 82 نفررا در بر دارد چنین است:اسلم ترکى،انس بن حارث کاهلى،انیس بن معقل اصبحى،ام وهب،بریر بن خضیر، بشیر بن عمر حضرمى،جابر بن حارث سلمانى،جبلة بن على‏شیبانى،جنادة بن حارث انصارى، جندب بن حجیر خولانى،جون مولى ابو ذر غفارى،جوین بن مالک ضبعى،حبیب بن مظاهر، حجاج بن مسروق،حر بن یزید ریاحى،حلاس بن عمرو راسبى،حنظلة بن اسعد شبامى،خالد بن عمرو بن خالد،زاهر مولى‏عمرو بن حمق خزاعى،زهیر بن بشر خثعمى،زهیر بن قین بجلى، زید بن معقل جعفى،سالم مولى بنى المدینة کلبى،سالم مولى عامر بن مسلم عبدى،سعد بن حنظله تمیمى،سعد بن عبد الله،سعید بن عبد الله،سوار بن منعم بن حابس،سوید بن عمرو خثعمى،سیف بن حارث بن سریع جابرى،سیف بن مالک عبدى،حبیب بن عبد الله نهشلى، شوذب‏مولى شاکر،ضرغامة بن مالک،عابس بن ابى شبیب شاکرى،عامر بن حسان بن شریح، عامر بن مسلم،عبد الرحمان بن عبد الرحمان بن عبد الله ارحبى،عبد الرحمان بن عبد ربه‏انصارى،عبد الرحمان بن عبد الله بن یزید عبدى،عبید الله بن یزید عبدى،عمران بن کعب،عمار بن ابى سلامه،عمار بن حسان،عمرو بن جناده،عمر بن جندب،عمرو بن خالد ازدى، عمر بن خالد صیداوى،عمرو بن عبد الله جندعى،عمرو بن ضبیعه،عمرو بن قرضه،عمر بن‏قرضه،عمر بن عبد الله ابو ثمامه صائدى،عمرو بن مطاع،عمیر بن عبد الله مذحجى، قارب‏مولى الحسین‏«ع‏»،قاسط بن زهیر،قاسم بن حبیب،قرة بن ابى قره غفارى،قعنب بن عمر، کردوس بن زهیر،کنانة بن عتیق،مالک بن عبد بن سریع،مجمع بن عبد الله عائذى،مسعود بن حجاج و پسرش،مسلم بن عوسجه،مسلم بن کثیر،منجح مولى الحسین‏«ع‏»،نافع بن هلال، نعمان بن عمرو،نعیم بن عجلان،وهب بن عبد الله،یحیى بن سلیم،یزید بن‏حصین همدانى، یزید بن زیاد کندى،یزید بن نبیط.

جدول دوم،اسامى کسانى است که در منابع متاخرترى مانند زیارت رجبیه،«مناقب‏»

ابن شهرآشوب،«مثیر الاحزان‏»یا«لهوف‏»آمده است که عبارتند از:(29 نفر)ابراهیم بن‏حصین، ابو عمرو نهشلى،حماد بن حماد،حنظلة بن عمرو شیبانى،رمیث بن عمرو،زائد بن‏مهاجر،زهیر بن سائب،زهیر بن سلیمان،زهیر بن سلیم ازدى،سلمان بن مضارب،سلیمان بن سلیمان ازدى، سلیمان بن عون،سلیمان بن کثیر،عامر بن جلیده(یا:خلیده)،عامر بن مالک،عبد الرحمان بن یزید،عثمان بن فروه،عمر بن کناد،عبد الله بن ابى بکر،عبد الله بن عروه،غیلان بن عبد الرحمان،قاسم بن حارث،قیس بن عبد الله،مالک بن دودان،مسلم بن کناد،مسلم مولى عامر بن مسلم،منیع بن زیاد،نعمان بن عمرو،یزید بن مهاجر جعفى.

از نظر سن و سال،تعدادى از این شهدا جوان بودند.نام این جوانان شهید در رکاب‏حسین‏«ع‏»از بنى هاشم و دیگران اینهاست:على اکبر،عباس بن على،قاسم،عون بن على، عبد الله بن مسلم،عون و محمد(پسران زینب کبرى)،وهب،عمرو بن قرظه،بکیر بن حر،عبد الله بن عمیر،نافع بن هلال،سیف بن حارث،اسلم،عمرو بن جناده،مالک بن عبد و....

ستایش عظیمى را که سید الشهدا«ع‏»شب عاشورا از یاران خویش کرد،نام آنان را جاویدان و مقامشان را جلوه‏گر ساخت.آنجا که فرمود:من اصحابى شایسته‏تر و بهتر ازیاران خود نمى‏شناسم‏«فانى لا اعلم اصحابا اولى و لا خیرا من اصحابى و لا اهل بیت ابر و لااوصل من اهل بیتى،فجزاکم الله عنى جمیعا خیرا». ⁽¹⁸⁾ در زیارت ناحیه مقدسه هم امام‏زمان‏«ع‏»به آنان اینگونه سلام داده است:«السلام علیکم یا خیر انصار...».

در توصیف آن شیر مردان عارف،بسیار سخن مى‏توان گفت.از زبان دشمن هم‏مى‏توان حقایق را شناخت.به مردى که روز عاشورا همراه عمر سعد در کربلا شرکت‏داشته،گفتند:واى بر تو!آیا ذریه رسول خدا«ص‏»را کشتید؟گفت:...اگر تو شاهد چیزى‏بودى که ما دیدیم،تو هم همچون ما مى‏کردى.گروهى بر ما تاختند که دستهاشان بر قبضه‏شمشیرها بود،همچون شیران خشمگین،سواران را از چپ و راست درهم مى‏نوردیدندو خویش را به کام مرگ مى‏افکندند. نه امان مى‏پذیرفتند،نه علاقه به مال داشتند و نه‏چیزى مى‏توانست مانع ورودشان بر برکه‏هاى مرگ گردد!اگر اندکى از آنان دست‏بر مى‏داشتیم،جان همه سپاه را مى‏گرفتند.اى بى مادر،پس مى‏خواستى چه کنیم؟!... ⁽¹⁹⁾ براى‏آشنایى با برخى فضایل آنان،که حواریین امام حسین‏«ع‏»بودند،رجوع کنید به‏«منتخب‏التواریخ‏»،ص 245 تا 255 که بیست و شش فضیلت براى آنان بر شمرده است،از جمله:

رضایت از خدا،با وفاترین اصحاب،ثبت بودن نامشان در لوح محفوظ،برتر بودن‏مقامشان از همه شهدا،همت والا با عده کم،توفیق باز گشت به دنیا در عصر رجعت،معروف بودنشان در آسمانها،شوق شهادت در رکاب امام حسین‏«ع‏»،یاران واقعى دین‏خدا،وارستگى و زهد و عبادت،دفن در سرزمین مقدس کربلا و....همین فضیلتهاست‏که آنان را محبوب دلها ساخته و در دنیا و آخرت،مورد غبطه جهانیانند.قبر شهداى کربلاهمه یکجا در حرم سید الشهدا«ع‏»است.

در راه دوست کشته شدن آرزوى ماست دشمن اگر چه تشنه به خون گلوى ماست گردیم دور یار،چو پروانه گرد شمع چون سوختن در آتش عشق آرزوى ماست از جان گذشته‏ایم و به جانان رسیده‏ایم در راه وصل،این تن خاکى عدوى ماست خاموش گشته‏ایم و فراموش کى شویم بس این قدر که در همه جا گفتگوى ماست ما را طواف کعبه بجز دور یار نیست کز هر طرف رویم،خدا روبروى ماست

 

از مهمترین درسهاى نهضت کربلا و از الفباى نخستین فرهنگ عاشورا،آزادگى و حریت‏و تن به ظلم ندادن و اسیر ذلت نشدن است.حسین بن على‏«ع‏»فرموده است:«موت فى‏عز خیر من حیاة فى ذل‏» ⁽¹⁶⁾ مرگ با عزت بهتر از زندگى با ذلت است.نیز در مقابل تسلیم و بیعت،فرمود: «لا و الله،لااعطیهم بیدى اعطاء الذلیل و لا اقر اقرار العبید»دست ذلت به شما نمى‏دهم و چون بردگان‏تسلیم شما نمى‏شوم.

همچنین در کربلا وقتى آن حضرت را میان جنگ یا بیعت مخیر کردند،فرمود:

«الا و ان الدعى بن الدعى قد رکزنی بین اثنتین،بین السلة و الذلة،هیهات منا الذلة...» ⁽¹⁷⁾ ناپاک‏ناپاکزاده مرا بین دو چیز،شمشیر و ذلت مخیر قرار داده است،ذلت از ما بسیار دور است.

بر ما گمان بندگى زور برده‏اند اى مرگ همتى که نخواهیم این قیود از آستان همت ما ذلت است دور و اندر کنام غیرت ما نیستش ورود

در نبرد عاشورا نیز در حمله‏هایى که به صفوف دشمن مى‏کرد،رجز مى‏خواند و مى‏فرمود:

«الموت اولى من رکوب العار و العار اولى من دخول النار» ⁽¹⁸⁾

مرگ،بهتر از ننگ است و ننگ،بهتر از دوزخ!وقتى که مجروح بر زمین افتاده بود،شنید که سپاه دشمن قصد حمله به حرم و خیمه‏گاه او را دارد،بر سرشان فریاد کشید:«یاشیعة آل ابى سفیان!ان لم تکن لکم دین و کنتم لا تخافون المعاد فکونوا احرارا فى‏دنیاکم...» ⁽¹⁹⁾

گر شما را به جهان دینى و آیینى نیست‏لا اقل مردم آزاده به دنیا باشید

نهضت عاشورا،به همه مظلومان،درس مبارزه و به همه مبارزان،الهام مقاومت وروحیه آزادگى داده است.«درس آزادى به دنیا داد،رفتار حسین!».گاندى،مصلح بزرگ‏هند گفته است:

«من براى مردم هند،چیز تازه‏اى نیاوردم.فقط نتیجه‏اى را که از مطالعات و تحقیقاتم‏در باره تاریخ زندگى قهرمانان کربلا به دست آورده بودم،ارمغان ملت هند کردم.اگر بخواهیم‏هند را نجات دهیم،واجب است همان راهى را بپیماییم که حسین بن على‏«ع‏»پیمود.» ⁽²⁰⁾

درس آزادى به دنیا داد رفتار حسین بذر همت در جهان افشاند افکار حسین با قیام خویش بر اهل جهان معلوم کرد تابع اهل ستم گشتن بود عار حسین مرگ با عزت،زعیش در مذلت بهتر است نغمه‏اى مى‏باشد از لعل درربار حسین ⁽²¹⁾

 

در حادثه کربلا،آب و عطش لازم و ملزوم یکدیگرند.کاروان ابا عبد الله،کنار فرات‏فرود آمد، لیکن سپاه ابن سعد،فرات را به محاصره گرفت و آب را به روى امام حسین‏«ع‏»

و اهل بیت و اصحابش بست و میان امام و آب فاصله انداختند تا هم زودتر حسین‏«ع‏»را به‏تسلیم وادارند و هم از خاندان رسالت انتقام بگیرند.به نقل مورخان،از سه روز قبل از عاشورابا محاصره فرات،خیمه گاه امام در مضیقه بى آبى قرار گرفت و کودکان اهل بیت را با دیدن رودفرات،تاب تحمل عطش کمتر مى‏شد.منع آب از زنان و کودکان و افراد عادى(بویژه غیرنظامیان)در همه ادیان و مذاهب،غیر قانونى و عملى غیر انسانى است،بویژه در اسلام.

سپاه اموى با بستن آب به روى یاران و فرزندان حسین‏«ع‏»،این کار خلاف شرع ومغایر با شرافت انسانى و جرم جنگى را مرتکب شدند و کسانى همچون مهاجرین اوس،عمرو بن حجاج و عبد الله بن حصین به این عمل مباهات مى‏کردند و زخم زبان مى‏زدندکه:حسین!از این آب،درندگان و پرندگان مى‏خورند ولى تو حق ندارى از آن بچشى!

مساله‏«آب‏»،در ابعاد و صحنه‏هاى مختلف نهضت عاشورا مطرح است،از قبیل:فرات‏و نهر علقمه،مشک و عباس،کودکان و العطش،على اصغر و تیر حرمله،سقایى وعلمدارى،سنگابخانه، آب خنک و سلام بر حسین،غسل زیارت،لبهاى تشنه،بستن آب‏در کربلا،مراسم طشت گذارى،مهریه فاطمه،برداشتن کام با آب فرات،سیراب کردن‏سپاه حر و...که در باره هر کدام مى‏توانید به عنوان خاص آن در این فرهنگ مراجعه کنید.

تشنگى کودکان و شهادت حسین با لب تشنه از فرازهاى برجسته این حادثه است.وقتى امام سجاد«ع‏»نیز پیکر امام را دفن کرد،با انگشت روى قبر پدر نوشت:«هذا قبرالحسین بن على بن ابى طالب،الذى قتلوه عطشانا».

از آب هم مضایقه کردند کوفیان خوش داشتند حرمت مهمان کربلا بودند دیو و دد همه سیراب و مى‏مکید حاتم ز قحط آب،سلیمان کربلا ⁽¹⁾ بسیار گریست تا که بى تاب شد،آب خون ریخت ز دیدگان و خوناب شد،آب از شدت تشنه کامى‏ات،اى سقا آن روز ز شرم روى تو آب شد،آب ⁽²⁾ آب،شرمنده ایثار علمدار تو شد که چرا تشنه از او اینهمه بى‏باک گذشت بود لب تشنه لبهاى تو صد رود فرات رود بى‏تاب،کنار تو عطشناک گذشت بر تو بستند اگر آب،سواران سراب دشت دریا شد و آب از سر افلاک گذشت ⁽³⁾

آب،رمز طلب و تشنگى و الگوى عطشهاى حیات بخش است و آنان که از آب هم‏استغنا و بى‏نیازى نشان مى‏دهند و تشنگى را طالبند،به آب حیات و سیرابى جان مى‏رسند.

به گفته مولانا:

آب کم جو تشنگى آور به دست تا بجوشد آبت از بالا و پست

محرم

محرم نخستین ماه از ماه‌های دوازده گانه قمری و یکی از ماه‌های حرام است که در دوران جاهلیت و نیز در اسلام، جنگ در آن تحریم شده بود.
شب و روز اول محرم به عنوان اول سال قمری دارای نماز و آداب خاصی است که در کتاب شریف مفاتیح الجنان بیان شده است.

محرم، ماه حزن و اندوه و عزاداری شیعیان در شهادت حضرت امام حسین علیه السلام است.
حوادث و وقایع فراوانی در ماه محرم رخ داده است که در زیر به برخی از آنها اشاره می‌شویم:

غزوه ذات الرقاع، فتح خیبر، ازدواج حضرت زهرا، ورود امیر مؤمنان علی علیه السلام، حادثه خونین کربلا - تاسوعا و عاشورا و شهادت امام حسین علیه السلام و اسارت خاندان امام به کوفه و شام.

همچنین نقل است که به خلافت رسیدن عثمان، قتل محمد امین برادر مأمون عباسی، قتل جعفر برمکی و انقراض آل برمک و دولت برامکه، واقعه هولاکو و مستعصم و انقراض دولت بنی عباس در این ماه بوده است.

عروج حضرت ادریس به آسمان، استجابت دعای حضرت زکریا علیه السلام، عبور حضرت موسی علیه السلام از دریا و غرق شدن فرعونیان در نیل و عذاب اصحاب فیل نیز در ماه محرم رخ داده است.

منابع:
هدایة الانام الی وقایع الایام، محدث قمی، ص 53؛ مفاتیح الجنان، ص